වැග්නර්ගේ කලාව..!
රිචර්ඩ් වැග්නර්ගේ “සමස්ත කලාව”(Gesamtkunstwerk) හරහා ගොස් ඔහුට අනුව කලාව යනු කුමක්ද යන්න තේරුම් ගන්න උත්සහ ගනිමු. මොකද මේ මොහොතේ ලාංකීය කලාව තේරුම් ගැනීමටත් යම් මැදිහත් වීමක් මෙ හරහා ගොස් කල්පනා කල හැකි බැවින් එය වැඳගත් වනු ඇත.
සමස්ථ කලාව ගැන වූ සංකල්පය.
කලාව යනු මිනිස් විඥානය හා අත්දැකීම් නිරූපණය කරන ප්‍රබල මාධ්‍යයකි. එහි ඉතිහාසය පුරාම, කලාව දාර්ශනික චින්තනය සමඟ සමීපව බැඳී පැවතුණි. විශේෂයෙන්ම 19 වන සියවසේදී, රිචර්ඩ් වැග්නර්ගේ “සමස්ත කලාව” (Gesamtkunstwerk) සංකල්පය කලාවේ ස්වභාවය පිළිබඳ නව දැක්මක් ගෙන ආවේය. මෙම ලිපියෙන්, අපි එම සංකල්පය සහ එහි දාර්ශනික පසුබිම ගැඹුරින් විමසා බලමු.
වැග්නර්ගේ “සමස්ත කලාව” සංකල්පය බොහෝ දාර්ශනික අදහස් වලින් බලපෑමට ලක් විය. ප්‍රධාන වශයෙන් ජර්මානු විඥානවාදය (German Idealism) මෙහිදී වැදගත් වේ. විශේෂයෙන්ම, ජර්මානු දාර්ශනිකයන් වන ජොහාන් ගොට්ලීබ්, නීට්ශේ, ෆ්‍රෙඩ්රික් විල්හෙල්ම් ෂෙලිං සහ ජෝර්ජ් විල්හෙල්ම් ෆ්‍රෙඩ්රික් හේගල්ගේ අදහස් වැග්නර් කෙරෙහි බලපෑම් ඇති කළේය. හේගල් ගේ දර්ශනය අනුව, කලාව යනු පරමාත්මය (Absolute Spirit) ප්‍රකාශ කිරීමේ මාර්ගයකි. වැග්නර් හේගල්ගේ අදහස් වලින් ආභාෂය ලබා ගනිමින්, සංගීතය, නාට්‍ය, සාහිත්‍යය සහ දෘශ්‍ය කලාව වැනි සියලු කලා මාධ්‍යයන් එකට ඒකාබද්ධ කරමින් “සමස්ත කලා කෘතියක්” නිර්මාණය කිරීමට උත්සාහ කළේය.
“සමස්ත කලාව” යනු වැග්නර්ගේ ප්‍රධාන සංකල්පයයි. එහි අරමුණ වූයේ, කලාවේ සියලු අංගයන් එකම කලා කෘතියක් තුළට ඒකාබද්ධ කිරීමයි. මෙහිදී සංගීතය, නාට්‍ය, නර්තනය, දෘශ්‍ය කලාව (set design, costumes), සහ සාහිත්‍යය යන සියල්ලම එකම අරමුණක් සඳහා ඒකාබද්ධ විය යුතුය. වැග්නර් විශ්වාස කළේ මෙමගින් ප්‍රේක්ෂකයන්ට වඩාත් ගැඹුරු, සංකීර්ණ හා බලවත් අත්දැකීමක් ලබා දිය හැකි බවයි. වැග්නර්ගේ ඔපෙරා නිර්මාණ, “සමස්ත කලාව” සංකල්පයට හොඳ උදාහරණක්‌ සපයයි. ඔහුගේ ඔපෙරා වලදී සංගීතය, නාට්‍යය, සහ දෘශ්‍යමය අංගයන් එකිනෙක සමඟ සමීපව සම්බන්ධ වී ඇත. සංගීතය නාට්‍යමය සිදුවීම් වලට සහාය වන අතර, නාට්‍යය සංගීතයේ අරුත තවදුරටත් වර්ධනය කරයි.
ප්‍රේක්ෂකයාගේ භූමිකාව.
වැග්නර්, ප්‍රේක්ෂකයාගේ භූමිකාව වැදගත් ලෙස සැලකීය. ඔහුගේ කෘති මගින් ප්‍රේක්ෂකයාගේ හැඟීම් සහ පරිකල්පනය අවුස්සනු ලබන අතර, කලාත්මක අත්දැකීමකට සම්පූර්ණයෙන්ම යොමු වීමට අවස්ථාව සලසා දෙයි. වැග්නර්ගේ “සමස්ත කලාව” සංකල්පය කලාව පිළිබඳ සාම්ප්‍රදායික අදහස් වලට අභියෝග කළේය. එය කලාව, සමාජය සහ පුද්ගලයා අතර සම්බන්ධය පිළිබඳ නව ප්‍රවේශයක් ඉදිරිපත් කළේය. වැග්නර් කලාව තුළින්, සමාජය තුළ තිබිය යුතු එකමුතුකම සහ සහයෝගීතාවය නිරූපණය කළේය. කලාකරුවාගේ පෞද්ගලික අත්දැකීම් සහ හැඟීම් ප්‍රකාශ කිරීමේ මාධ්‍යයක් ලෙස කලාව සැලකූ අතර, එමගින් ප්‍රේක්ෂකයන් සමඟ සෘජු සබඳතාවක් ගොඩනැගීමට උත්සාහ කළේය.
image source.
https://bayern-online.de/fileadmin/user_upload/systeme/bayreuth/02-Interviews/Richard-Wagner-Museum_Bayreuth/Bayreuth-Richard-Wagner-Museum-Wahnfried-Voderseite_005.jpg
වැග්නර් ගේ”සමස්ත කලාව” පිළිබද සංකල්පය විවිධ විවේචනයන්ට පවා ලක් විය. සමහරුන් පැවසුවේ, වැග්නර්ගේ නිර්මාණ අධික ලෙස දිගු හා සංකීර්ණ බවයි. තවත් සමහරුන් ඔහුගේ දේශපාලන අදහස් සහ යුදෙව් විරෝධී මතවාදයන් දැඩි ලෙස විවේචනය කළහ.වාග්නර් ප්‍රජාව පිළිබඳ සංකල්පය රෝමාන්තික ජාතිකවාදී දෘෂ්ටියෙන් අර්ථකථනය කලේය.ඔහුගේ “ප්‍රජාව” (Gemeinschaft) යනු ජර්මානු ජනවර්ගයේ සාධාරණත්වය හා සංස්කෘතික ඒකාකාරීත්වය මත පදනම් වූ අප්‍රකාශිත අදහසකි. මෙම “ප්‍රජාව” තනි ජාතියකට හෝ සංස්කෘතියකට අනන්‍යතාවයක් ආරෝපණය කරයි. ඒ හේතුව නිසාම මෙය ජාතිවාදී, ලක්ෂණ ඇතුලත් කර ගනී
(නාසි පක්ෂය පසුකාලීනව වැග්නර්ගේ සංගීතය තම අරමුණු සඳහා භාවිතා කළේ එම හේතුවෙනි). “සමාජය” යන සංකීර්ණ සංකල්පය (වර්ග, වර්ණ, ලිංගික, කුලය, පන්ති ආදී බහුවිධ අනන්‍යතා ඇතුළත්) වෙනුවට ඒකාකාරී ජාතික අනන්‍යතාවයක් ඔහුගේ සංගීතමය අද්දැකීමක් හරහා ආදේශ කිරීමයි.
රිචර්ඩ් වැග්නර්ගේ “සමස්ත කලාව” සංකල්පය, කලාවේ දාර්ශනික පසුබිමට වැදගත් දායකත්වයක් ලබා දී ඇත. ඔහුගේ අදහස්, කලාව පිළිබඳ නව දැක්මක් ඇති කළ අතර, 20 වන සියවසේ කලාත්මක ප්‍රවණතා කෙරෙහි බලපෑම් එල්ල කළේය. “සමස්ත කලාව” සංකල්පය තවමත් කලාකරුවන් සහ විචාරකයන් අතර සාකච්ඡාවට බඳුන් වන අතර, කලාවේ ස්වභාවය පිළිබඳ ගැඹුරු ප්‍රශ්න මතු කරයි.
වැග්නර්ගේ “සමස්ත කලාව” පිළිබද සංකල්පය, කලාව පිළිබඳ ඔහුගේ මූලික දැක්ම මනාව නිරූපණය කරයි. එහි හරය වන්නේ, බුර්ෂුවා සමාජයේ (Burgeois Society) කලාව පිළිබඳව ඔහු දැරූ විවේචනාත්මක ආකල්පයයි. වැග්නර්ගේ තර්කයට අනුව, එම සමාජයේ පැවති කලාත්මක ප්‍රවණතා, සැබෑ කලාත්මක අත්දැකීමකට බාධා ඇති කළේය. වැග්නර්ගේ ප්‍රධානම විවේචනය වූයේ, බුර්ෂුවා සමාජයේ කලාව “විශේෂීකරණය” වීමයි. මෙහිදී, සංගීතය, නර්තනය, නාට්‍යය සහ දෘශ්‍ය කලාව වැනි කලා මාධ්‍යයන් එකිනෙකින් වෙන්වී ස්වාධීනව ක්‍රියාත්මක විය. ඔහු විශ්වාස කළේ, මෙම තත්ත්වය තුළ කලාව, එහි සැබෑ අරමුණෙන් බැහැර වන බවය වැග්නර්, කලාවේ විශේෂීකරණය වූ ආකාරය, “ශ්‍රම විභජනයේ” ප්‍රතිඵලයක් ලෙස සැලකීය. ශ්‍රම විභජනය යනු සමාජයේ කාර්යයන්, විවිධ කණ්ඩායම් හෝ පුද්ගලයන් අතර බෙදී යාමයි.
කලා මාධ්‍යයන් වල ඒකාබද්ධතාවය.
වැග්නර්ට අනුව, කලාව තුළ මෙම ශ්‍රම විභජනය සිදුවීමෙන්, කලාකරුවන් එකිනෙකාගෙන් වෙන්වී, ඔවුන්ගේ නිර්මාණ කටයුතු වලදී එකිනෙකා සමඟ සහයෝගයෙන් කටයුතු කිරීමේ හැකියාව දුර්වල විය. එමෙන්ම, කලා කෘතියක සමස්ත අත්දැකීම අඩාල විය. “සමස්ත කලාව” තුළින් වැග්නර් අපේක්ෂා කළේ, කලා මාධ්‍යයන් නැවත ඒකාබද්ධ කිරීමයි. සංගීතය, නාට්‍ය, සාහිත්‍යය, දෘශ්‍ය කලාව සහ නර්තනය වැනි සියලු අංගයන් එකම කලා කෘතියක් තුළ ඒකාබද්ධ කිරීමෙන්, ප්‍රේක්ෂකයාට වඩාත් ගැඹුරු, සංකීර්ණ හා බලවත් අත්දැකීමක් ලබා දිය හැකි වන බව ඔහු විශ්වාස කළේය. මෙමගින්, කලාව යලිත් සමාජය සමඟ සම්බන්ධ වන බවත්, මිනිස් විඥානයට නව අර්ථයක් ලබා දෙන බවත් ඔහු විශ්වාස කළේය. වැග්නර්ගේ මෙම තර්කය, සමාජය, කලාව සහ පුද්ගලයා අතර සම්බන්ධය පිළිබඳ ගැඹුරු දාර්ශනික ප්‍රශ්න මතු කරයි. ඔහු කලාව, සමාජයේ ව්‍යුහයට එරෙහිව නැගී සිටින, ඒකාබද්ධතාවය සහ එකමුතුකම ඇති කරන බලවේගයක් ලෙස දුටුවේය.
https://cdn11.bigcommerce.com/s-yzgoj/images/stencil/1280×1280/products/2007394/2937336/GRC0085574__42048.1542244353.jpg?c=2
වැග්නර්, බුර්ෂුවා සමාජයේ විශේෂිත වූ කලාවේ ස්වරූපයට විරුද්ධ වෙමින්, ඊට හාත්පසින්ම වෙනස් වූ ආකෘති වෙත අවධානය යොමු කළේය. ඔහුගේ තර්කයට අනුව, කලාව මුලින්ම ජන සමාජයේ “අව්‍යජ අත්දැකීමක්” ලෙස පැවතුණි. මෙම අදහස සඳහා ඔහු උදාහරණ ලෙස පහත සඳහන් දෑ ඉදිරිපත් කළේය.පුරාතන ග්‍රීක නාට්‍ය, “සමස්ත කලාවේ” මුල් ස්වරූපයක් ලෙස සැලකීය. ග්‍රීක නාට්‍ය තුළ සංගීතය, නර්තනය, නාට්‍යමය රංගනය, සහ දෘශ්‍යමය අංගයන් එකිනෙක සමඟ සමීපව බැඳී තිබිණි. නාට්‍යය, ආගමික හා සමාජීය උත්සව සමඟ බැඳී තිබූ අතර, ප්‍රේක්ෂකයන්ට ගැඹුරු අත්දැකීමක් ලබා දුන්නේය. මෙහිදී කලාකරුවා සහ ප්‍රේක්ෂකයා අතර පැවතියේ සමීප සම්බන්ධතාවකි.
සමාජීය චාරිත්‍ර සමග ඒකාබද්ධවීම.
වැග්නර්, ජර්මානු ජන සංස්කෘතියේ සැණකෙළි වැනි උත්සව, කලාව ජන ජීවිතයේ කොටසක්ව පැවති තවත් උදාහරණයක් ලෙස සැලකීය. සැණකෙළි වලදී සංගීතය, නැටුම්, ඇඳුම් පැළඳුම් සහ සමාජීය චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර එකිනෙක සමඟ ඒකාබද්ධ විය. මෙම උත්සව, සමාජයේ සාමාජිකයන් එකට එකතු කරමින්, සාමූහික අත්දැකීමක් ඇති කළේය. වැග්නර්ගේ තර්කයට අනුව, මෙම ප්‍රාග්-බුර්ෂුවා ආකෘතීන්හිදී, කලාව, සමාජයේ කොටසක් ලෙස සැලකේ. එය විශේෂිත කලාකරුවන් කිහිප දෙනෙකුට පමණක් සීමා නොවී, සාමූහික අත්දැකීමක් ලෙස සියලු දෙනාටම විවෘත විය. කලාව, ජීවිතය හා බැඳී තිබූ අතර, මිනිසුන්ගේ හැඟීම්, අදහස් සහ අනන්‍යතාවය ප්‍රකාශ කිරීමේ මාර්ගයක් විය. වැග්නර්, මෙම ප්‍රාග්-බුර්ෂුවා ආකෘතීන්ගෙන් ආභාෂය ලබා ගනිමින්, බුර්ෂුවා සමාජයේ කලාව විවේචනය කළේය.
වැග්නර්ගේ ඔපෙරා වල අරමුණ.
ඔහු විශ්වාස කළේ, බුර්ෂුවා සමාජය තුළ කලාව, එහි මුල් අරමුණෙන් බැහැර වී ඇති බවයි. විශේෂීකරණය සහ ශ්‍රම විභජනය තුළින් කලාව, සාමාන්‍ය ජනතාවගෙන් ඈත්වී, සුළු පිරිසකට පමණක් සීමා වී ඇතැයි ඔහු තර්ක කළේය. මෙමගින්, වැග්නර්, “සමස්ත කලාව” තුළින් අපේක්ෂා කළේ, කලාව නැවතත් ජන ජීවිතයේ කොටසක් බවට පත් කිරීමයි. එහිදී සියලු කලා මාධ්‍යයන් ඒකාබද්ධ කරමින්, ගැඹුරු අත්දැකීමක් ලබා දීමටත්, සමාජය තුළ එකමුතුකම ගොඩනැගීමටත් ඔහු උත්සාහ කළේය.
රිචර්ඩ් වැග්නර්ගේ “සමස්ත කලාව” සංකල්පයේ මූලික අරමුණ වූයේ, බුර්ෂුවා සමාජයේ කලාත්මක විභේදනය අභිබවා යාමයි. ඔහුගේ අරමුණ වූයේ, සියලු කලා මාධ්‍යයන් (සංගීතය, කථනය, දර්ශන, වේදිකා නිර්මාණ ශිල්පය) එකම සංවේදී අත්දැකීමක් යටතේ ඒකාබද්ධ කිරීමයි. වැග්නර්ගේ ඔපෙරා නිර්මාණ, මෙම අරමුණ සාක්ෂාත් කර ගැනීමට ගත් උත්සාහයන් විය. ඔහු විශ්වාස කළේ, ඔපෙරා තුළින් කලාවේ සියලු අංගයන් එකට ගෙන ඒමට හැකි බවයි. එමගින්, සංගීතය, කථනය, දර්ශන සහ වේදිකා නිර්මාණ ශිල්පය වැනි විවිධ කලා මාධ්‍යයන්, එකම කලා කෘතියක් තුළ ඒකාබද්ධ කළ හැකියි. වැග්නර්ගේ අදහස වූයේ, මෙම ඒකාබද්ධ කිරීම තුළින් ප්‍රේක්ෂකයන්ට සුවිශේෂී සංවේදී අත්දැකීමක් ලබා දීමයි.
ඔහු විශ්වාස කළේ, කලා මාධ්‍යයන් වෙන්වූ විට, ප්‍රේක්ෂකයාගේ අවධානය බෙදී යන බවයි. එහෙත්, ඒවා එකට ඒකාබද්ධ කිරීමෙන්, ප්‍රේක්ෂකයාට ගැඹුරු හා සංකීර්ණ අත්දැකීමක් ලැබෙනු ඇත. මෙමගින්, ප්‍රේක්ෂකයාගේ හැඟීම්, පරිකල්පනය සහ බුද්ධිය එකවර අවදි කළ හැකියි. වැග්නර්, සංගීතයට වැදගත් ස්ථානයක් ලබා දුන්නේය. සංගීතය, නාට්‍යමය සිදුවීම් වලට සහාය වන අතර, චරිත වල හැඟීම් සහ අදහස් ප්‍රකාශ කිරීමට උපකාරී වේ. වැග්නර්ගේ ඔපෙරා වලදී, සංගීතය, නාට්‍යමය අංගයන් සමඟ සමීපව බැඳී පවතී. වැග්නර්, වේදිකා නිර්මාණ ශිල්පයට ද වැදගත්කමක් ලබා දුන්නේය.
වැග්නර්ගේ අපේක්ෂාව.
වේදිකා පසුබිම, ඇඳුම් පැළඳුම් සහ ආලෝකකරණය මගින්, නාට්‍යමය පරිසරය නිර්මාණය කිරීමටත්, ප්‍රේක්ෂකයන්ගේ අත්දැකීම් තීව්‍ර කිරීමටත් හැකි විය. වැග්නර්ගේ ඔපෙරා වල කථනය (libretto) ද, සංගීතය සමඟ සමීපව බැඳී තිබිණි. වචන, සංගීතයට අනුපූරක වන අතර, නාට්‍යයේ අරුත තවදුරටත් වර්ධනය කරයි. වැග්නර්ගේ අවසාන අරමුණ වූයේ, “සමස්ත කලාව” තුළින් සමාජ වෙනසක් ඇති කිරීමයි. ඔහු විශ්වාස කළේ, කලාව තුළින් මිනිසුන්ගේ හැඟීම් හා අදහස් වෙනස් කළ හැකි බවයි. එමෙන්ම, සමාජය තුළ එකමුතුකම සහ සහයෝගීතාවය ගොඩනැගීමට හැකි බවයි. කෙටියෙන් කියනවා නම්, වැග්නර්ගේ “සමස්ත කලාව” තුළින් අපේක්ෂා කළේ, කලාවේ සියලු අංගයන් එකට ගෙන ඒමෙන්, ප්‍රේක්ෂකයන්ට ගැඹුරු හා ඒකාබද්ධ සංවේදී අත්දැකීමක් ලබා දීමයි. එමගින් සමාජය තුළ වෙනසක් ඇති කිරීම ඔහුගේ අපේක්ෂාව විය.
