පිළිම තබා යන විරුවන්..!

ගෞතම බුදුන් විශාලා city එක දෙස බලාගෙන සිටියේය. රතු පාට සැන්දෑවේ ඈතින් තඹ පැහැයෙන් දිස්වන උළු සෙවිල කල වහල අතරින් මුළුතැන් ගෙවලවල චිමිනි වලින් නැගෙන අළු පාට දුම් තීර. කලු ගුලියක් මෙන් දිස්වන city එක මැද ඇති වනරොද. ගොඩ නැගිලි අතරින් ඉහලට ඉදිවු  watch tower එක. අදුර වැටෙන සැන්දෑවේ මේ city එක දෙස බුදුන් බලාගෙන සිටියේය. ජෛනමහාවීරයන් බිහිකල city එක. අති පුරාණා මහාභාරතයේ කාව්‍යයේ සදහන්වන city එක. මාරාන්තික ලෝහිතපක්ඛන්දිකා රෝගය වෑළදී තිබු නිසා බුදුන් දැඩි ලෙස පීඩා විදිමින් සිටියේය. නමුත් රාත්‍රි අන්ධකාරයෙහි ඈතින් නොපෙනී යන විශාලා city එක දෙස ගෞතම බුදුන් බලාගෙන සිටියේය.

ආනන්ද මා විශාලා මහනුවර දකින අන්තිම අවස්ථාවයි මේ.

ආනන්ද හාමුදුරුවන් හට බුදුන් බේලුව ගමේදී කියු දෙය සිහිවිය – ආනන්ද අද සිට හාර මසක් ගිය කල තථාගතයන් වහන්සේ පිරිණිවන් පානා සේක. 

දින කිහිපයකකට කලින් සැරියුත් සහ මුගලන් අගසව් දෙනම බුදුන් හමුවට පැමිණ බුදුන්ට පෙර ඔව්හු පිරිණිවන්පානා බව බුදුන් හට සැලකරනු ආන්නද හාමුදුරුවෝ අසාගෙන සිටියෝය.  බුදුදහමේ මුලික පාදම් තුන එනම් ත්‍රිවිධ රත්නය ගිලිහී යන බව ආන්නද හාමුදුරුවන් හට දැනුනි. 

ගලාබසින අචිරවතී ගංගාව අසල වු සල් උයනක ඉදිකල ගෞතම බුදුන්ගේ චිතකයට ගිනි දැල්වු මල්ලව රජවරු බුදුන්ගේ භෂ්මාවශේෂ මල්ලව federal state එකේ අගනුවර වු කුසිනාරා city එකට රැගෙන ආවෝය. බුදුන්ගේ භෂ්මාවශේෂ වල අයිතිය ඉල්ලා විශාලා city එකේ රජවරු හෙණ වළියක් පටන් ගත්තෝය. ඉන්දියාවේ තවත් federal states 6 ක් මේ සමගම භෂ්මාවශේෂ ඉල්ලා යුද්ධයකට අවතීර්ණ විය. ද්‍රෝණ බ්‍රාහ්මණයා ගෞතම බුදුන්ගේ භෂ්මාව ගල් නැළි අටකට දමා පෝලිමට තැබු නිසා යුද්ධය සමථයකට පත්වුනි. රජවරු 8 දෙනා ගල් නැළි 8 රැගෙන ඇතුන් පිට යන්නට ගියෝය.  ඉන් වසර 200 ක් ගතවු පසු ලොව සිදුවු දැවැන්තම වාර්ගික මිනිස් ඝාතනය සිදු කිරීම ඉන්දියාවේදි ආරම්භ විය. 

සුළං හමන පතන තෘණ බිම් මැදින් වැටී තිබු සැතපුම් දහස් ගණනක් දුරට දිවෙන අඩි පාරක් දිගේ අශෝක රජු ගමන් කරමින් සිටියේය. මුනූෂ්‍යය ඝාතනයෙන් මත්වී  killing frenzy එකක සිටි ඔහු කඩුවක් වනමින් අඩි පාර දිගේ පැමිණියේය. දේවි නම් ගැහැනියක් මෙය බලාගෙන සිටියාය. දේවි ලග නැවතුනි. ඇය වචන කිහිපක් කැටිකර ගෞතම බුදුන්ගේ ධර්මයෙහි සදහන් අවිහිංසාවාදය ගැන රජුට කීවාය. 

රජු තුල පහල වු ශාන්ත භාවයට හේතුව

මිනීමැරීමට ඇබ්බැහිවී ඉන්ම වියලී ගිය හිස් මොළ ඇති අශෝක රජු තුල යම් තෙතමනයක් දේවීගේ වචන නිසා ඇති විය. රජු තුල දේවී පිළිබද ආදර හැගුමක් පහළ විය. 

රජු තුල පහල වු ශාන්ත භාවයට හේතුව තමන්ගේ ආදරය නොව එයට හේතුව ගෞතම බුදුන්ගේ ධර්මය බව තමාගේ සුරතින් අල්ලාගෙන තමන් සමග අඩි පාරේ ගමන් කරන අශෝක රජුට දේවි පැවසුවාය. 

කුසිනාරා සල් උයනේදි ගල් නැළි 8 කට බහා රැගෙන ගිය බුදුන්ගේ භෂ්මාවශේෂ යලි එකතු කරගැනීමට අශෝක රජු හට ඕනෑ විය. ගල් නැළි 7 ක් ලැබුනු අතර උත්තර පෙදෙසේ එනම් අද නේපාල පෙදෙසේ රාජ්‍යය කල නාග වංශිකයෝ  බුදුන්ගේ භෂ්මාවශේෂ අශෝක රජුට ලබා නොදීමට තරම් නිර්භීත වුහ. අශෝක රජු තමන් වෙතට ලගාකර ගත් නැළි 7 හි වු භෂ්මාවශේෂ යලි කොටස් 84000 ට බෙදා ලොව පුරා ස්ථුප ඉදිරකරවනු පිණිස බෙදා හැරියේය. 

සිය ආදරවන්තිය වු දේවී මුණ ගැසුනු ඒ තෘණ මිටියාවතට රජු ප්‍රිය කලේය. සිය ජීවිතය වෙනස් කල සිය ආදරවන්තිය හමුවු ඒ ප්‍රදේශය ගැන රජු තුල විශේෂ හැගීමක් තිබුනි. 

රජු එහි ආදරය සිහිවටනයක් ඉදි කලේය. අශෝක රජු ශෛලමය වාහල්කඩ දෙකක් එහි ඉදි කලේය. බටහිර වාහල්කඩේ ඇතුන් පිට නැගී මුතු කුඩ සහිතව ගෞතම බුදුන්ගේ භෂ්මාවශේෂ ලබාගැනීම පිණිස යුද්ධ කිරීමට එන රජුන් සත්දෙනා කැටයම් කෙරුවේය. දකුණු වාහල්කඩේ ගෞතම බුදුන්ගේ භෂ්සාවශේෂ හිස මත තබා ඇතුන් පිට පිටත්ව යන රජවරු සත් දෙනා කැටයම් කෙරුවේය. තමාව දැකීමට යලි කිසිදා නොඑන සිය පුතුවු මහින්ද හාමුදුරුවන් බුදු දහම රැගෙන සිරිලංකාවට පිටත්වී යන අයුරු දේවී රැජින සිටගෙන බලාගෙන සිටියේ මෙතනය. සිය පෙම්වතා වු අශෝක රජු මුල් වරට ඇයගේ සුරතේ එල්ලුනේ මෙතනය. එතැන සාන්චි නම් විය. බුද්ධ පරිනිර්වාණයෙන් වසර 200 කට පසු රජු එතන ත්‍රිවිධ රත්නය පිහිටුවුයේය. අශෝක රජු එතන ගෞතම බුදුන්ගේ සහ සැරියුත් මුගලන් අග්‍ර ශ්‍රාවකයින්ගේ භෂ්මාවශේෂ තැන්පත් කර ස්ථුපයන් සෑදුවේය.

සාන්චි වල post-colonial කැණීම් සිදුකිරිම ආරම්භ විය. සාන්චි පෙදෙස මේ වනවිට හැදින්වෙන්නේ  Bhopal නමින්ය. එය මුස්ලිම් ප්‍රාන්තයක් විය. එහි පාලකයා මුස්ලිම් ගැහැනියක් විය. ඇයගේ නම සුල්තාන් Jahan Begum විය. 

Begum ගේ කැපවීම.

Begum තුල කෞතුක වස්තූන් කෙරෙහි ඇය තුල මහත් ගෞරවයක් තිබුනි. ඇය එනිසා ඇය අත දිග හැර කැණීම් වලට වියදම් කලාය. ඇය සාන්චි පෙදෙස පුජා භුමියක් බවට පත් කලාය. සාන්චි පෙදෙසේ ආරක්ෂාව වෙනුවෙන් විවිධ නීති ඇය විසින් පනවන ලදී. සාන්චියෙහි සිදුකල කැණීම් නිසා බිහිවු සාන්චි සාහිත්‍යය ගැන ලියවුනුපොත පත මුද්‍රණය කිරීමට ඇය මුදල් වියදම් කලාය. 

නමුත් 1919 දී කැණීම් අවසන් වු පසු ඉන්දියාවේ පුරාවිද්‍යයා ජෙනරාල් වු Alexander Cunningham සාන්චියෙන් හමුවු කෞතුක වස්තුන් සහ පිළිම එංගලන්තයේ කෞතුකාගාර වලට යැවුවේ ඒවා සුද්දන්ට දැකගනු පිණිසය. Begum මේ ගැන කම්පා වුවාය. සැරියුත් මුගලන් අග්‍ර ශ්‍රාවකියන්ගේ භෂ්මාවශේෂ තිබිය යුත්තේ සාන්චි භුමියෙහිම බව ඇය එංගලන්තයට පැවසුවාය. 

මේ අතර ඉන්දියාවේ ව්‍යවස්ථාව ලියු B.R Ambedkar හට සාන්චි කෞතුක වස්තුන් වල වැදගත්කම ගැන Begum කීවාය. B.R Ambedkar සාන්චි ස්ථුපයක් අතේ තබාගෙන ගමන් කිරිමට පටන් ගත්තේය. ඉන්දියාවේ ජනාධිපති මැදුර වු රාෂ්ත්‍රපති භවන් ගොඩනැගිල්ල තුලට සාන්චි ගෘහ නිර්මාණ ලක්ෂණ ඇතුලත් කෙරුනි.  දොන් ඩේවිඩ් ධර්මපාල මේ අතර සිරිලංකාව සමග හෙන වලියක් දා ගත්තේය. 

Begum සුල්තාන් වරිය සාන්චි කෞතුක වස්තුන් යලි සංචි භූමියටම ලබා දෙන ලෙස එංගලන්තයට බලපෑම් කලාය. අවසන ඒවා නැවත ලබාදීමට එංගලන්තය එකග විය. සන්තෝෂයට පත්  Bhopal නගරයේ මුස්ලිම් සුල්තාන් වරුන්  සිය ධනය වියදම් කර බුද්ධ කෞතුක වස්තුන් වෙනුවෙන් කෞතුකාගාරයක් සාන්චි පෙදෙස් ඉදි කලහ. එංගලන්තයේ සිට දකුණු ආසියාතික රටවල් හරහා පෙරහැරකින් සැරියුත් මුගලන් අගසව් දෙනමගේ භෂ්මාවශේෂ රැගෙන එනු ලැබු අතර 1952 දී සිරිලංකා දුපතට එම පෙරහැර පැමිණියේය. අවසානයේ යලිත් වරත් ඒවා ඉන්දියාවේ සාන්චියෙහි තැන්පත් කෙරුනි. 

විරුවන් සාන්චියෙහි පිළිම තබා ගියහ.  

2001 වසරේදි තලෙයිබාන් වරු බාමියන් බුද්ධ ප්‍රතිමා විනාශ කරන්නට යන බව ඇසු මම දැඩි දුකින් පසුවුයෙමි. එම සතියේ මම දහම් පාසැලේ සෑම පංතියකටහ ඉගැන්වුයේ එකම පාඩමකි. ඒ සාන්චියේ පිළිමවල කතාවයි. ඕවා ලමුන්ට උගන්වන්න එපා කියා ලොකු හාමුදුරුවෝ මා හට කීවෝය. ඒ ඇයි ? මම විමසුවෙමි. මුස්ලිම් ගැනු ගැන කියන ඔය  කතා කව්රුන් හෝ මා හට කියා ඇති බොරු කතා බවත් ඔය කතා මා මිසි වෙනත් කිසිවෙකු අසා නැති කතා බවත් හාමුදුරුවෝ මා හට කීවෝය.

සාන්චිය සහ Begum. 

සිරිලංකා දුපතේ දිග කලිසම් අදින ගොබ්බ ගංකබරයින්  Derrida ගැන හෝ Foucault ගැන බොරු දොඩවමින් ගියාට metropolitan posh ගැහැනුන් බොරු නොකියන බව මම අත්දැකීමෙන් මෙන්ම න්‍යායිකවත් දනිමි. බාමියන් බුදු පිළිම විනාශ නොකරන ලෙසටත් ඒවා කිසිදා නෙපැවතුනු ලෙස ස්වභාවික පර්වතයකින් යලි වැසීමට ජපානය ඉදිරිපත්වී තලෙයිබාන් වරුන්ට ලියුම් ලියු බවත් කොළඹ කුරුදුවත්තේ diplomatic posh ගැහැනියක් නිවසේ දුරකතනයට කතාකර මා හට පැවසුවේ ඉරිදා උදයේදිය. නමුත් එවන් දේවල් මම එදා දිනයේ දහම් පාසැලෙදී ලමුන්ට නොකිවේ එය මට verify කරගත නොහැකි වු නිසාය. නමුත් මුස්ලිම් Begum ගැහැනිය සහ සාන්චි අතර සම්බන්ධය සත්‍යයක් බව මම අත්දැකීමෙන් දනිමි.

එදා ඉරිදා දහම් පාසැල නිමවී Begum ගැන මට කියු posh ගැහැනියගේ නිවසට මා ගියේ බාමියන් බුදු පිළිම පිළිබදව මා සිත තුල වු දුක නිසාමය. මම කෝපයෙන් එම නිවස තුල එහෙමෙහෙ ගමන් කලෙමි. Patrice Lumumba ඇයට තැගි දුන් පුළුන් පිරවු චීටා සතාව මම පෙරලා දැමුවෙමි. මදෙස බලා සිටි ඇය මෙසේ කීවාය “Iran is sending troops to save them, you calm down”

එදා මුස්ලිම් අන්තවාදයට තල්ලුවී තිබු ඉරානය බාමියන් බුදු පිළිම බේරා ගැනීමට හමුදාවක් පිටත් කරන බව මාගේ මිතුරිය මට පවසයි. 

මා දැඩි කනස්සල්ලෙන් සහ කෝපයෙන් සිටින්නේ ඇයිදැයි මිතුරෝ මගෙන් විමසති. ගහන්න ඕනා දුවන්ට – මම කීවෙමි. එදා රෑ අපි වාහන වල නැගී ගොස් අසල ගමක තරුණයින්ට ප්‍රහාරයක් එල්ල කලෙමු. පසුදා එම ගමේ පන්සලේ හාමුදුරුවෝ අපේ මහ චණ්ඩියාගේ නිවසට පැමිණි තිබුනි. මට වහාම පැමිණෙන ලෙස මහ චන්ඩියාගේ ගෝලයෙකු පණිවුඩයක් ගෙනාවේය. 

ඇයි ගැහුවේ ? මහ චණ්ඩියා මගෙන් විමසුවේය. අවුරුද්දකට පමණ පෙර පල්ලියේ මංගල්‍යයක පැවති සංගීත ප්‍රදර්ශනයකදි සිදුවු සිද්ධියක් ගැන මම කීවෙමි. ඕකටද ඔය ඊයෙ රෑ ගිහින් ආගමේ කොල්ලො ටිකකට ගහල තියෙන්නේ ? මහ චන්ඩියා නඩුහබ විමසුවේය. “ඔව්”මම කීවෙමි. “ජනා, උබේ  අත්දෙක කපනවා මම” මහ චන්ඩියා හාමුදුරුවන් ඉදිරිපිටදී මට සැරවුනි. 

පිළිම අප කා තුලත් වැඩකරන්නේ මහ අමුතුම ආකාරයකටය. ඒවා අප තුල වැඩකරන ආකාරය අප දැනගෙන සිටිය යුතුය. 

පිළිම තබා යන විරුවන් ඇත. 

මිනිසුනු පිළිම පසුපස හඹා යන ක්‍රමයකුත් ඇත. 

මුස්ලිම් ගැහැනියක් සාන්චියේ තබා ගිය පිළිම සහ අග්‍රශ්‍රාවක භෂ්මාවශේෂ මහජන ප්‍රදර්ශනය වාර්ෂිකව සිදුවන්නේ නොවැම්බර් මාසයේය. මේ නොවැම්බර් මාසයේදීත් සාන්චියේ එම ප්‍රදර්ශනය සිදුකරද්දි  සිරිලංකා දුපතේ දිග කලිසම් අදින පිරිමින් පිළිමයක් අල්ලාගෙන මේ නොවැම්බර් මාසයේ සිදුකරන නිර්ලජ්ජිත දේශපාලනික පාදඩ වැඩ දෙස මම ලැජ්ජාවකින් යුතුව බලාගෙන සිටිමි.

ඉතාලියේ මා රැකියාව කරන කම්හලේ බංගලිදේශ ජාතිකයින් 80 ක් පමණ සිටිති. මුස්ලිම් රාමසාන් දින වල සවස් වරුවේ කම්හලේ වැඩ සියල්ල නවතා  Robo machines සියල්ලද නවතා ඔවුන්ට එකට හිදගෙන අහාර ගැනීමට විනාඩි 40 ක් ලබාදෙන ලෙස මම කම්හල් බළධාරින්ගෙන් ඉල්ලා සිටිමි. එය ඔවුන්ට එම අවස්ථාව හිමි විය. ඔවුන් කම්හල් බිමේ පැදුරු එලාගෙන බිම හිද එකට ආහාර ගන්නවා මම වසර 5 සිට බලාගෙන සිටිමිග අද උදේ වරුවෙත් මම ඔවුන්ව වෑන් එකේ පටවාගෙන රැකියාවට රැගෙන ගියෙමි. උදේ පාන්දර වෑන් එක තුල ඇසිය යුත්තේ බල්ලගෙ hip hop ගීත නොව කුරාණය බවට මම නීතියක් පනවා තිබ්බෙමි. 

අවුරුදු 5 ක කාලයක සිට සැමදාම හිමිදිරි පාන්දර බංගලිදේශ ජාතිකයින්ව වෑන් එකේ නංවාගෙන වෑන් එක  එලවාගෙන යන මම කුරානයේ මිහිර රස විදිමි. මට ඒවා සියල්ල තේරුම් ගත නොහැක නමුත් මම කුරානයේ මිහිර රස විදිමි. වැන් එක එලවාගෙන යන මාගේ මතකේ බාමියන් බුදු පිළිම ඇත. 

Jana Chamin.